عقد در حقوق به معنای توافق میان دو یا چند نفر برای انجام یک کار مشخص است. این توافق می‌تواند شامل خرید و فروش، اجاره، ازدواج و موارد دیگر باشد. هدف اصلی از انعقاد عقد، تعیین حقوق و تعهدات طرفین است. درواقع این توافق به افراد کمک می‌کند تا حقوق و تعهدات خود را مشخص کنند. عقد در حقوق مدنی اهمیت زیادی دارد زیرا چارچوبی برای حل اختلافات فراهم می‌کند. در حقوق ایران، عقود به دودسته عقد معین و غیر معین تقسیم می‌شوند که هرکدام ویژگی‌ها و قواعد خاص خود رادارند. همراه ما باشید تا در ادامه به بررسی بیشتر تفاوت آن‌ها با یکدیگر بپردازیم. اگر به دنبال اطلاعات بیشتر درباره صلح نامه چیست و کجا کاربرد دارد بدانید می توانید در بلاگ سایت تنظیم دات کام آن را بخوانید.
تعریف عقد معین
عقد معین قراردادی است که شرایط و ضوابط آن به‌طور مشخص در قانون تعیین شده است. در این نوع قرارداد، طرفین باید از مقررات قانونی تبعیت کنند و امکان تعیین شرایط دلخواه خارج از این چارچوب را ندارند. در این نوع قرارداد، طرفین نمی‌توانند شرایط را دلخواه تعیین کنند و باید به قوانین و مقررات مربوطه پایبند باشند. به‌عبارت‌دیگر عقد معین یک نمونه قرارداد است که در آن تمامی جزئیات و شرایط از پیش تعریف‌شده و طرفین باید آن را رعایت کنند.
ازجمله عقد معین می‌توان به بیع، قرارداد اجاره و نکاح اشاره کرد. بااین‌حال اگر طرفین دچار اختلاف شوند می‌توانند اختلافات خود را از طریق توافقی به نام حکم سازش حل کنند. این توافق در برخی موارد مانند عقد اجاره یا بیع قابل‌اجرا است. بااین‌حال باید توجه داشت که حکم سازش نمی‌تواند برخلاف مفاد و شرایط تعیین‌شده باشد. درواقع این حکم باید با اصول و مقررات قانونی مربوطه همخوانی داشته باشد. برای دریافت اطلاعات بیشتر به مقاله حکم سازش چیست در سایت تنظیم دات کام بروید
تعریف عقد غیر معین
عقد غیر معین به قراردادهایی گفته می‌شود که شرایط آن‌ها به‌طور دقیق در قوانین مشخص نشده و طرفین مجازند تا توافقات خود را خارج از چهارچوب عقود معین انجام دهند. در این نوع قرارداد افراد می‌توانند شرایط و تعهدات خود را تعیین کنند. درواقع قانون‌گذار برای این دسته از عقود هیچ‌گونه ضوابط و چارچوب مشخصی قرار نداده و طرفین می‌توانند مطابق نیازهای خود تنظیم قرارداد را انجام دهند.
نمونه‌هایی از عقد غیر معین شامل قرارداد بیمه، قراردادهای طراحی نرم‌افزار و قراردادهای مشاوره‌ای است. در این عقود، شرایط و تعهدات طرفین توسط قانون به‌طور دقیق مشخص نشده و بیشتر بر اساس توافق میان طرفین تعیین می‌شود، زیرا شرایط آن‌ها از پیش در قوانین مشخص نشده و طرفین می‌توانند جزئیات این قراردادها را خودشان تعیین کنند. در این نوع قراردادها برخلاف عقود معین نکته مهم این است که طرفین برای تنظیم و تعیین شرایط آزادی بیشتری دارند ولی این آزادی باید در چارچوب‌های قانونی باشد. به‌عبارت‌دیگر هر توافقی که به‌طور واضح و مشخص از یک قرارداد معین فراتر برود و در هیچ‌یک از عقود معین گنجانده نشده باشد، می‌تواند در دسته عقود غیر معین قرار بگیرد.
تفاوت‌های عقد معین و غیر معین
عقد معین و غیر معین دو نوع مهم از قرارداد در حقوق مدنی هستند که تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند.برای مثال، تفاوت عقد بیع (خریدوفروش) که یک عقد معین است با قرارداد مشاوره که یک عقد غیر معین است، به‌وضوح نشان می‌دهد که در عقد معین چارچوب قانونی مشخصی وجود دارد، درحالی‌که در عقد غیر معین طرفین آزادی بیشتری در تعیین شرایط دارند. در ادامه به بررسی کامل تفاوت‌های میان عقد معین و غیر معین می‌پردازیم.
طبق ماده 10 و ماده 190 قانون مدنی ایران، هر قراردادی که بین طرفین بسته شود، به شرط رعایت شرایط اساسی، معتبر خواهد بود. اما برخی از عقود، مانند بیع (ماده 338 قانون مدنی)، اجاره (ماده 466 قانون مدنی)، و نکاح (ماده 1070 قانون مدنی)، دارای چارچوب‌های مشخص قانونی هستند و جزو عقود معین محسوب می‌شوند.
در مقابل، عقد غیر معین قراردادی است که شرایط آن در قانون به‌طور خاص تعیین نشده است، اما با رعایت ماده 10 قانون مدنی، به رسمیت شناخته می‌شود. یعنی طرفین می‌توانند هر توافقی را انجام دهند، مشروط بر اینکه مخالف صریح قانون نباشد.
تعیین مقررات عقد
در عقد معین مقررات و شرایط قرارداد به‌طور دقیق و مشخص بیان‌شده است. برای مثال در عقد بیع یا اجاره همه جزئیات ازجمله حقوق و تعهدات طرفین در قوانین مربوطه مشخص است. این شفافیت باعث می‌شود که طرفین به‌راحتی از حقوق خودآگاه باشند. در مقابل در عقد غیر معین چنین مقررات دقیقی وجود ندارد و طرفین باید به توافق برسند تا شرایط را مشخص کنند.
سکوت قرارداد درباره موضوعی
اگر در عقد معین مسئله‌ای به‌طور واضح در قرارداد ذکر نشده باشد قانون‌گذار معمولاً برای آن راه‌حل‌هایی ارائه می‌دهد. برای مثال در عقد اجاره اگر مبلغ اجاره به‌طور دقیق تعیین نشده باشد قانون روش‌هایی برای تعیین آن ارائه می‌کند. در عقد غیر معین به دلیل نبود چارچوب مشخص سکوت ممکن است موجب اختلاف شود چراکه طرفین باید خودشان راه‌حلی برای موضوعات پیدا کنند.
حقوق و تکالیف طرفین
در عقد معین حقوق و تکالیف طرفین به‌طور شفاف و دقیق در قانون مشخص است. به‌عنوان‌مثال در عقد نکاح تکالیف و حقوق زن و مرد به‌طور واضح در قوانین مدنی تعریف‌شده است. در عقد غیر معین به دلیل نداشتن مقررات خاص حقوق و تکالیف طرفین به توافقات آن‌ها بستگی دارد که این می‌تواند موجب ابهام و اختلاف در برخی موارد شود.
امنیت حقوقی
در عقد معین، قوانین مشخصی وجود دارد که حقوق و تعهدات طرفین را تعیین می‌کند. این شفافیت باعث می‌شود که قراردادها از امنیت حقوقی بیشتری برخوردار باشند. اما در عقد غیر معین، به دلیل نبود مقررات ثابت، طرفین ممکن است با چالش‌های حقوقی بیشتری روبه‌رو شوند. در مقابل، در عقد غیر معین به دلیل نبود قوانین خاص، امنیت حقوقی کمتر است و طرفین ممکن است با ریسک‌هایی مواجه شوند.
انعطاف‌پذیری
عقد غیر معین به دلیل اینکه مقررات خاصی ندارد و طرفین آزادی عمل بیشتری در تنظیم شرایط دارند، انعطاف‌پذیری بالاتری از خود نشان می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر شرایط این نوع عقد می‌تواند بر اساس نیازهای طرفین تغییر کند. در عقد معین انعطاف‌پذیری محدودتر است، چراکه قوانین مربوطه برخی از شروط را از قبل مشخص‌شده و طرفین نمی‌توانند به‌طور کامل آن‌ها را تغییر دهند.
قابلیت اجرای حقوقی
در عقد معین اجرای حقوقی آسان‌تر است، زیرا شرایط قرارداد به‌طور روشن و قانونی مشخص‌شده است. در صورت بروز اختلاف، دادگاه‌ها به‌راحتی می‌توانند بر اساس قوانین عمل کنند. در عقد غیر معین به دلیل نبود مقررات خاص، اجرای حقوقی ممکن است پیچیده‌تر باشد و در صورت بروز اختلاف نیاز به استناد به توافقات طرفین و اصول حقوقی بیشتر احساس می‌شود.
طبق ماده 219 قانون مدنی، قراردادها لازم‌الاجرا هستند مگر اینکه به دلیل قانونی فسخ شوند. این ماده در مورد هر دو نوع عقد صدق می‌کند، اما در عقود معین، به دلیل مشخص بودن چارچوب‌های قانونی، احتمال تفسیرهای مختلف کمتر است.
نحوه تشخیص عقد معین از غیر معین
نحوه تشخیص عقد معین و غیر معین به این صورت است که دادگاه با بررسی دقیق شرایط و جزئیات عقد و با در نظر گرفتن قصد و نیت طرفین در هنگام انعقاد، نوع عقد را تعیین می‌کند. به‌عبارت‌دیگر زمانی که یکی از طرفین قصد انجام تعهدات خاصی را دارد که در قانون برای آن پیش‌بینی‌نشده است دادگاه با توجه به محتوا و شرایط قرارداد تشخیص می‌دهد که این عقد معین است یا غیر معین. برای مثال در صلح‌نامه اگر توافقات مشخصی در آن وجود داشته باشد که در قانون به‌وضوح تعریف‌نشده باشد، دادگاه با تحلیل قصد طرفین و بررسی شرایط، نوع عقد را مشخص خواهد کرد. این ارزیابی می‌تواند شامل تحلیل مقررات مربوط به آن عقد و تطبیق آن با عرف جامعه باشد.
دادگاه‌ها هنگام بررسی یک قرارداد، علاوه بر متن آن، به ماده 220 قانون مدنی نیز استناد می‌کنند که بیان می‌کند قراردادها شامل عرف، عادات، و رویه‌های متداول نیز می‌شوند. این موضوع در عقود غیر معین اهمیت بیشتری دارد، زیرا رویه‌های عرفی می‌توانند به پر کردن خلأهای قانونی در این نوع قراردادها کمک کنند.
با تنظیم دات کام مطمئن قدم بردار
شناخت تفاوت بی ن عقد معین و غیر معین اهمیت زیادی در تنظیم قراردادها دارد. این تفاوت‌ها تأثیر مستقیمی بر حقوق و تکالیف طرفین و همچنین اعتبار و قابلیت اجرایی قرارداد دارند. عقد معین دارای شرایط و مقررات مشخصی است که به طرفین اطمینان می‌دهد که حقوق و منافع آن‌ها به‌وضوح مشخص‌شده است. این نوع قراردادها معمولاً دارای امنیت حقوقی بالاتری هستند و در صورت بروز اختلاف بر اساس قوانین قابل حل‌وفصل خواهند بود. در مقابل، عقد غیر معین که از ترکیب توافقات خارج از عقود معین تشکیل می‌شود، نیازمند دقت بیشتری در تعیین شرایط و مفاد قرارداد دارد؛ بنابراین، شناخت دقیق این تفاوت‌ها می‌تواند به طرفین کمک کند تا از خطرات قانونی جلوگیری کرده و قراردادهایی تنظیم کنند که منافع آن‌ها را تأمین می‌کند.
پاسخ به سؤالات متداول عقد معین و غیر معین چیست؟
عقد معین چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
عقد معین به قراردادی گفته می‌شود که در آن قوانین خاصی تعریف‌شده و دارای مقررات مشخصی است. برای مثال، قراردادهایی مانند بیع، اجاره و نکاح جزو عقود معین هستند که شرایط و الزامات آن‌ها در قانون به‌وضوح آمده است.
عقد غیر معین به چه نوع قراردادی گفته می‌شود؟
عقد غیر معین به توافقاتی گفته می‌شود که قوانین در آن تعریف‌نشده و طرفین باید شرایط و مفاد آن را خودشان تعیین کنند. این عقود معمولاً ازنظر قانونی به‌صورت کلی تنظیم می‌شوند و هیچ تعریفی دقیق و جامع از قوانین در آن‌ها وجود ندارد.
مهم‌ترین تفاوت عقد معین و غیر معین چیست؟
مهم‌ترین تفاوت این دو نوع عقد در این است که عقد معین دارای مقررات مشخص قانونی است که حقوق و تکالیف طرفین را به‌وضوح تعیین می‌کند. درحالی‌که عقد غیر معین فاقد مقررات خاص قانونی است و طرفین خود باید شرایط قرارداد را تنظیم کنند.
چگونه می‌توان عقد معین را از غیر معین تشخیص داد؟
تشخیص این دو نوع عقد معمولاً بر اساس وجود یا عدم وجود مقررات خاص قانونی است. اگر قراردادی شرایط مشخصی در قانون داشته باشد به‌عنوان عقد معین شناخته می‌شود. در غیر این صورت یعنی اگر قرارداد در قوانین مشخص نشده باشد، عقد غیر معین است. در صورت بروز اختلافات قاضی با توجه به شرایط قرارداد و نیت طرفین نوع عقد را تعیین خواهد کرد.
